Mevcut Durum Analizleri

İstanbul’un Doğal ve Kırsal Alanlarının Dünü, Bugünü – Zaman Çizelgesi

Koru İstanbul çalışmasının mevcut durum analizlerinin ilk etabında, İstanbul’un doğal ve kırsal alanlarındaki değişimi tarihsel süreçte değerlendirilmek istenmiş ve bu amaçla bir “zaman çizelgesi” oluşturulmuştur. Bu çizelgede İstanbul’un doğal ve kırsal alanlarını etkileyen ve zaman içerisinde kırılma noktalarını oluşturan çeşitli kentleşme faaliyetleri, yasal düzenlemeler, taraf olunan anlaşmalar belirli bir zaman kesiti dâhilinde sunulmuştur.

İstanbul’un Doğal Yapı Varlığı

Mevcut durum analizlerinin bir diğer konusu olarak, “doğal yapı varlığı” bölümü analizleri yapılmış ve İstanbul sınırları içerisinde yer alan Önemli Habitat Alanları, Flora, Fauna, Orman Alanları, Tarım Alanları, Su Varlığı, Özel Statülü Alanlar ve Koruma Alanları (Tabiat Koruma Alanı, Tabiat Parkları ve Tabiat Anıtları, Muhafaza Ormanları, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları, Sit Alanları, Önemli Doğa Alanları) varlığı araştırılmıştır. Bölüm kapsamında literatür araştırması yapılmış, kurum görüşlerine başvurulmuş ve ikincil verilerden faydalanılarak niceliksel bilgiler sunulmaya çalışılmıştır.

İstanbul’un Doğal ve Kırsal Alanlarını Tahrip ve Tehdit Eden Unsurlar

Mevcut durum analizlerinin bir başka bileşeni olan “tehdit ve tahrip unsurları” bölümü analizleri ise “doğal yapı varlığı” bölümü analizleri temel alınarak kurgulanmıştır. Bölüm kapsamında, İstanbul’un doğal ve kırsal alanlarını ağırlıkla içinde barındıran Adalar, Arnavutköy, Avcılar, Başakşehir, Beykoz, Büyükçekmece, Çatalca, Çekmeköy, Esenler, Eyüpsultan, Kağıthane, Kartal, Küçükçekmece, Maltepe, Pendik, Sancaktepe, Sarıyer, Silivri, Sultanbeyli, Sultangazi, Şile, Tuzla, Ümraniye ilçeleri ile yoğun kentleşmiş doku içerisinde kalan korular, diğer ağaçlık alanlar, göller vb. doğal alanları kapsayan çalışma alanı içerisinde kalan “orman, tarım, mera alanları, havza kuşakları” gibi doğal yapı varlığını tehdit ve tahrip eden uygulamalar değerlendirilmiştir.

Bu kapsamda, İklim Krizi ve Kuraklık, İmar Hareketleri, Ulaştırma Projeleri (Metro Hatları, Yüksek Hızlı Tren, Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu, İstanbul Havalimanı, Kanal İstanbul Projesi), Sanayi Alanları, Maden Faaliyetleri, Rüzgâr Enerji Santralleri, Enerji Nakil Hatları, Hafriyat Sahaları ve Katı Atık Döküm Sahaları, Baraj Projeleri, Turizm ve Rekreasyon Alanları (Mesire Yerleri, Plajlar), Tarım Alanına Dönüştürülen Orman Alanları, Orman Ürünleri Üretimi-Odun Dışı Orman Ürün Üretimi başlıklarında değerlendirmeler yapılmıştır.

İklim Krizi ve Kuraklık analizi literatür araştırmasından faydalanılarak oluşturulmuş, diğer konulara ilişkin değerlendirmeler ise literatür araştırmasına ek olarak tehdit ve tahrip unsuruna ilişkin sayısal verilerin coğrafi bilgi sistemleri ortamında doğal yapı varlığı ile çakıştırılmasıyla yapılmıştır. Gerekli görülen durumlarda etki alanı da analize dâhil edilmiş, her bir analiz için etki alanına ilişkin veri oluşturma süreci tehdit tahrip unsurunun niteliğine göre özgün olarak şekillenmiştir. Doğal yapı varlığı üzerindeki tehdit tahrip unsurları geliştirilen bu yöntem aracılığıyla olabildiğince somutlaştırılmaya çalışılmış, sentezlenerek İstanbul’un doğal ve kırsal alanlarındaki yaklaşık son 10 yıl içerisinde yaşanan mevcut ve olası kayıplara ilişkin niceliksel bir çıktı elde edilmeye çalışılmıştır. Yapılan tehdit-tahrip sentezinden elde edilen sonuçlar ve çıkarımlar ile katılımcı süreçlerin çıktıları doğrultusunda çalışma alanında öncelikli eylem alanları belirlenmiş ve öncelikli eylem alanları projeler için yönlendirici bir altlık oluşturarak projelerin geliştirilmesi aşamasına katkı sağlamıştır.

İstanbul’un Doğal ve Kırsal Alanlarının Toplumsal ve Ekonomik Yapısı

Mevcut durum kapsamında ele alınan “toplumsal ve ekonomik yapı” analizlerinin gerçekleştirildiği alan doğal yapı varlığı ile tehdit-tahrip unsurlarının çalışıldığı alandan farklılaşmaktadır. İdari yapısına bakıldığında, 964 adet mahallesi bulunan İstanbul’da, bu mahallelerden 1391 tanesi orman köyü statüsündedir. Ancak, arazi kullanım durumları, demografik ve ekonomik yapıları göz önünde bulundurulduğunda İstanbul’da kırsal yerleşimlerin hali hazırda orman köyü statüsündeki mahallelerden daha fazla olduğu değerlendirilmektedir. Bu noktada, çalışma kapsamında yeni bir yaklaşım geliştirilmesi ihtiyacı duyulmuş ve İstanbul’da kentsel yerleşik alandan kopuk, başta bitkisel üretim olmak üzere hayvancılık, arıcılık, balıkçılık gibi doğal kaynak odaklı üretimlerin sürekliliğinin sağlandığı yerleşimler ile doğal varlıklarının sürdürülebilirliğini sağlayan yerleşimler kırsal nitelikli yerleşimler arasında kabul edilmiştir. Daha önce veya mevcut durumda orman köyü statüsünde olan 153 köye ek olarak, belirlenen 69 yerleşim kırsal nitelikli olarak kabul edilerek, çalışma kapsamında toplam 222 mahalle kırsal nitelikli olarak ele alınmış ve bu 222 mahalle toplumsal ve ekonomik yapı analizleri kapsamında incelenmiştir. Yapılan analizler doğrultusunda alanın demografik yapısı, nüfus büyüklükleri dağılımı, kırsal yerleşim nüfuslarının bulundukları ilçe nüfuslarına oranları, yaş dağılımı, çocuk bağımlılık oranı, yaşlı bağımlılık oranı, ortalama hanehalkı büyüklükleri, halkın eğitim durumu, üniversite ve üstü düzeyinde eğitimli nüfus verileri aracılığıyla değerlendirilmiştir. Kırsal yerleşmelerdeki okul, sağlık kuruluşu, bakkal ve market, PTT varlığı, sosyal destek alan aile sayısı verileri üzerinden yerleşmelerin aldığı hizmetler ve sosyal destekler incelenmiştir. Bunlara ek olarak, İstanbul İstatistik Ofisinin araştırmasından faydalanılarak, kırsal nitelikli yerleşimlerin ortalama yaşam memnuniyeti değerlendirilmiştir. Son olarak ise, kırsal yerleşmelerde özel işyeri sayısı, çiftçi sayısı, bitkisel üretim ve hayvancılık desteği alan çiftçi sayısı verileri üzerinden yerleşmelerdeki ekonomik faaliyetler incelenmiştir. Bölüm kapsamında genel olarak, ikincil veri kaynaklarından (TÜİK, İBB verileri ve araştırmaları vb.) faydalanılmıştır.

Belirlenen 222 kırsal yerleşimin her biri için ayrıca demografik, ekonomik verilerinin yer aldığı, arazi kullanımlarının plan durumları ile kıyaslandığı, yerleşimdeki tehdit tahrip unsurlarının değerlendirildiği ve ilgili kırsal yerleşimin potansiyellerine ilişkin değerlendirmelerin yapıldığı kimlik kartları (kırsal nitelikli yerleşim kartları) oluşturulmuş ve İstanbul kırsalı için önemli bir envanter çalışması ortaya konmuştur.

222 kırsal yerleşime dair analizler 12 bölüm altında incelenmiştir.